Bubbeltirannie

Mijn bubbel is mijn veilige haven, een zachte plek zonder scherpe randen. De omgeving die mij opvangt na een confrontatie met de harde realiteit, waarin ik contact heb met gelijkgestemden wier meningen en overtuigingen overeenkomen met mijn eigen wereldbeeld. Hier voel ik me thuis en gesteund, en kan ik mijzelf zijn. Deze veilige bubbel heeft echter ook een keerzijde: het kan zich ontwikkelen tot een geïsoleerde echokamer, waarin ideeën ongehinderd rondzingen zonder uitdaging of tegenspraak. Deze afwezigheid van tegengeluid leidt tot een beperkt wereldbeeld, waarbij ik denk de waarheid in pacht te hebben en deze aan anderen wil opleggen, wat onbedoeld een bron van tirannie en beperkt denken wordt.

Terwijl mijn persoonlijke ervaring een voorbeeld is van hoe bubbels kunnen functioneren, is het fenomeen dat ik ‘bubbeltirannie’ noem ook op een breder niveau in onze samenleving zichtbaar. Wanneer we ons alleen omringen met mensen die dezelfde opvattingen delen, kan het moeilijk worden om open te blijven staan voor andere ideeën en perspectieven. Neem bijvoorbeeld onze liberale samenleving, waarin het individu centraal staat. Dit principe is zo diep verankerd in onze cultuur dat het belang van gemeenschap vaak naar de achtergrond verdwijnt. De negatieve gevolgen van deze visie, zoals toenemende eenzaamheid, een stijging in burn-outs en een verharding van de samenleving, worden vaak over het hoofd gezien. Aan de andere kant hebben we de visie van de Russische filosoof Alexander Doegin, die het individu volledig ondergeschikt maakt aan de gemeenschap. Volgens hem zijn individuele rechten en vrijheden ondergeschikt aan de behoeften en doelen van de samenleving of de staat, wat een afwijzing is van het westerse liberalisme en individualisme. Beide perspectieven zijn extreem en radicaal en in beide gevallen lijkt de mens niet optimaal te gedijen. Naar mijn mening moeten we zoeken naar het juiste midden tussen individuele vrijheid en de noodzaak om deel uit te maken van een groep. Dit vraagt om een zorgvuldige afweging van de waarde van individuele vrijheden tegenover het belang van gemeenschappelijke doelen. Dit is essentieel om tot een meer gebalanceerde en inclusieve samenleving te komen. We moeten dus juist open blijven staan voor en luisteren naar meningen van andersdenkenden.

Ondanks de uitdagingen die gepaard gaan met een leven in bubbels, is het belangrijk te erkennen dat ze ook bepaalde voordelen bieden. Ze bieden een gevoel van gemeenschap en ondersteuning, moedigen aan tot het uitspreken van onze gedachten en helpen ons met het verfijnen en versterken van onze standpunten. In een groep gelijkgestemden durven we vaak net iets meer en voelen we de rugdekking die we nodig hebben. Kijk bijvoorbeeld naar de klimaatactivisten die als groep het lef hebben om aan de A12 bij Den Haag te blokkeren en zo belangrijke milieuvraagstukken op de politieke agenda te krijgen. Dit hadden ze als individu nooit gedurfd en de impact was ook nooit zo groot geweest. Maar deze positieve aspecten van bubbels leiden soms wel tot een selectieve interpretatie van feiten, vooral in wetenschappelijke discussies.

Het selectief gebruik van wetenschappelijke argumenten is problematisch. We hebben de natuurlijke neiging om informatie te zoeken die overeenkomt met onze bestaande overtuigingen. Maar echte rationaliteit, die leidend is in onze samenleving, vereist dat we wetenschappelijke principes toepassen op alle onderwerpen. Neem bijvoorbeeld windmolens, deze zijn wetenschappelijk aangetoond niet milieuvriendelijk, maar toch blijft de klimaatactivist hiervoor pleiten. Net als nooit wetenschappelijk bewezen is dat het coronavaccin de verspreiding van het virus voorkomt, sterker nog dat is niet eens onderzocht, zoals Pfizer-directeur Janine Small van Pfizer vorig jaar aangaf in het Europees parlement. Toch werd dit argument keer op keer gebruikt om ons te overtuigen van de noodzaak van vaccinatie. Deze inconsistentie in het omarmen van wetenschap, illustreert hoe bubbelvorming leidt tot extreme, radicale standpunten. Deze neiging tot selectieve rationaliteit benadrukt de noodzaak te denken vanuit meerdere perspectieven.

Bubbelvorming kan leiden tot populisme, wat verdere polarisatie en eenzijdig denken in de hand werkt. Door te leven in een bubbel, waarin we alleen gelijkgestemde ontmoeten, kan het moeilijk zijn om empathie en begrip te ontwikkelen voor anderen met verschillende achtergronden en standpunten. Het idee dat anderen moeten worden overgehaald tot bepaalde standpunten getuigt van een gebrek aan openheid voor andere perspectieven. Het ons niet kunnen voorstellen wat de gele hesjes in Frankrijk, de boze boeren in Nederland en de ‘wappies’ drijft, zegt iets over ons en ons eigen voorstellingsvermogen. Naar mijns inziens is hun gedrag een uiting van soms jarenlang niet gehoord worden. Wat we dan zien is geen hoopvol beginpunt van een dialoog, maar een wanhopig eindpunt van een discussie. Rechtlijnig denken is een gevaar, bubbelvorming is een gevaar, populisme is een gevaar en daar zou filosofie met zijn veelzijdige insteek een mooie uitkomst kunnen bieden. Echt kritische denken begint namelijk buiten onze comfortzone, in confrontatie met andersdenkenden. Het besef dat ook ons eigen denken feilbaar is, is een cruciale stap in dit proces. Dus stap uit je bubbel en ga in dialoog… als je durft.

Afbeelding: Pieter, Unsplash